GENELLİKLE havada sunulan yemeklerle çok ilgilenirim. Tazelikleri ve her şeyden önce hijyen şartları ilgi alanımdadır. Dediler ki, DO&CO günde milyon tepsi uçak yemeği hazırlıyor. Dünyanın dört bir yanında bu taze yemekleri, çoğu yerel ürünlerle gerçekleştiriyor. Bunu biliyoruz zaten ama aynı anda, aynı yerde 20 bin kişiye yemek vermek ne demek? Nasıl hem taze, hem yüksek hijyen şartlarında ve Abu Dhabi gibi sıcak bir coğrafyada, üstelik devasa bir çadırda bu yemekeler imal edilir? DO&CO Türkiye’nin kurumsal lideri Şeyda Güven yerdeki bir ikramı görmem için çok ısrar etti. Kaç yıllık arkadaşım. Kalktım gittim.
İMALAT ÇADIRINI GÖRDÜM
Daha geçenlerde Grand Prix Las Vegas’da yapmışlardı. Ama gidememiştim. Orada da 20 bin kişiye yemek verilmişti. Üstelik 2 bin 500 kişilik bir ekip çalışmıştı. Aslında DO&CO 32 yıl Formula, 20 yıl UEFA ikramlarının ardındaki şirketti. Abu Dhabi’de YAS adasında önce ikram imalat çadırını görmek istedim. DO&CO’nun mutfak ekipmanları Amerika, Avrupa, Ortadoğu gibi birçok noktada özel olarak depolanıyormuş. Nerede bir etkinlik varsa oraya naklediliyor ve yakın yerlerden kiralanan dev çadırların içine kuruluyormuş. Önce hiyen şartları maksimum seviyede sağlanıyormuş.
Attila Doğudan
20 BİN KİŞİLİK ZİYAFET
Önce Abu Dhabi’de 2023 Grand Prix ikram imalatı için kurulan dev çadıra gittim. Onlarca şef çalışıyordu. Çadırın içinde sadece bin kişilik personel yemekhanesi bile yapılmıştı. Soğuk odalar saymakla bitmezdi. Attila Doğudan heyecanla bütün imalatları anlatıyordu. Yerel ürünler dışında Yeni Zelanda, Avusturalya’dan getirilen etlerin pişirilmesine kadar her şeyi gösterdi. Çok etkileyiciydi. Birbirinden şık restoranlar hazırlanmıştı. Yarışların izlendiği yerlerin hemen arkasında yer alıyordu. Padock Kulüplerin restoranları birçok kentteki restorandan daha şıktı. 20 bin kişi bu ve benzeri restoranlarda yemek yiyordu.
Profesör Doktor Ahmet Bolat’ın 64’üncü doğum günüydü. THY, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 13’üncü uçuş noktası Detroit’e gidiyordu. Haftada üç gün yapılacak seferler yakında dörde çıkacak. Ama konuşmalarda hedefte 2033 yılı var. Bütün projeksiyonlar bu hedefe yönlenmiş durumda. Bolat anlatırken sürekli bu heyecanını paylaşıyordu. Emin adımlarla ilerleyişten söz ediyordu. Gelecekte ABD ve Çin’de yine bugünün en büyük üç havayolu şirketi aynı şekilde yoluna devam edebilirdi ama bu iki coğrafyanın ortasındaki yer mutlaka THY’nin olacaktı. 813 uçak ve 171 milyon yolcu ile Türk turizminin de ağır taşıyıcısı ve yüksek gelir kapısı olarak yine THY’den söz edilecekti.
Bütün planlar 2033 yılına göre yapıldı. Ortaya çıkabilecek uluslararası krizler ya da talihsiz olaylar hesaba katıldı. Hiçbir şart büyümenin önüne geçemiyor
Önce Detroit uçuşu sırasında arkasından da bu kentteki bir otelde satış ve pazarlamadan Sorumlu Genel müdür Yardımcısı Ahmet Olmuştur ile Basın Müşaviri Yahya Üstün’ün katılımında düzenlenen toplantılar yapıldı. İşte Başkan Bolat’ın konuşmalarından satır başları:
-Bu yıl bizim aşağı-yukarı 21 milyar dolara yakın gelirimiz var. Bunun 3 milyar dolarlık kısmı TL geliri. Bu yıl Türk ekonomisine 56 milyar dolarlık katkımız olacak. 430 uçağımız var. 2033’te 810 uçağa çıkmış olacağız. Airbus siparişlerimiz tamam. Boeing siparişleri için görüşmeler iyi bir noktada. Uçak sayımız iki katı artıyor ama Türkiye’ye katkımız 2.5 katından fazla olacak. Çünkü çarpan etkisini artıracağız. Turizm Bakanlığı ile yürüttüğümüz bir proje var. 10 ülke tespit ettik. Amerika, Kanada, Meksika, Endonezya, Malezya, Çin, Kore, Avusturalya, Japonya, Tayvan. Çin’de yapılan ankette Türkiye tercih edilen 5 ülke içinde. Bu ülkelerden 10 milyon turist getirelim diyoruz. Ama getirdiğimiz turistler Antalya’da otele kapanacak turistler değil. Her biri 3 bin dolar harcayacak turistler olmalı. Bu da 30 milyar dolar eder. Burada yedi havayolu içindeyiz ve yükseleceğiz. Biz hassas bir coğrafya da bulunuyoruz. Malum olaylardan sonra Ortadoğu’dan gelen yolcu segmentinde azalma var. Şimdi hemen alternatifinin peşindeyiz. THY tek başına ekosistemi ile birlikte Fas kadar bir ekonomik üretim yapacak.
-Detroit’de çok büyük bir Müslüman nüfus var. Bu insanlar Umre’ye gidiyor. Giderken ‘Üç gün İstanbul’da’ Eyüp Ensari’nin misafiri olun’ türünden kampanyalarımız var. Burada çok fazla Yemenli, Suriyeli var. Bu insanlar ülkelerine gidemiyorlar. ‘Türkiye sizin eviniz gibi bir yer’ diyerek gelmeleri ve ziyaret etmeleri için kampanyalar hazırladık. Seneye Amerika Birleşik Devletleri’nde 14’üncü destinasyonumuz olan Denver’ı açarız. THY Satış ve pazarlamadan Sorumlu Genel müdür Yardımcısı Ahmet Olmuştur yazın bu hattı açacaklarını ekliyor. Ayrıca sonra Orlando hattı devreye girecek.
-Bizim Avusturalya’ya haftalık yedi uçuş hakkımız var. Nereden uçarsak uçalım biz başlayınca inanıyoruz ki, hem Sidney’e hem Mebourn’e uçarız. Zaten şu anda ortak uçuş yaptığımız şirketlerle iyi bir kâr noktasındayız. Avusturalya’da çok sayıda Makedon, Kıbrıs Türkü, Yunanlı var. Dört gözle bizi bekliyorlar. Bizim uçaklarımızla uçmaları çok güzel olacak. Ayrıca Avusturalya’da sağlık hizmetleri çok pahalı. Biz bu sektör içinde planlar yapıyoruz. Zaten uzak noktalardan gelenlere İstanbul’da ekonomi sınıfında iki, Business sınıfında üç gün otel veriyoruz. Bedava. Adam mesela Avusturalya’dan gelip Kosova’ya gidiyor. Onu otellerde ağırlıyoruz. Aslında Avusturalya’da Perth’e de uçmak istiyoruz ama yakınında yedek havalimanı yok. Bir ‘divert’ durumunda sıkıntı. Şu anda 787-9 uçaklarımızda İstanbul-Singapur-Sidney ya da Melbourne yapabiliriz. A330 ile de yapabiliriz. Yetişiyor menzil. Sorun yok. Ama 787-9 da Business kapasitesi iyi. Birkaç haftaya belki bu uçuşları açarız. Evrak işleri sürüyor. Ayrıca 6 bin 500 pilot alacağız. Pandemide bizi terk etmeyen yabancı pilotlarımızı biz de bırakmayacağız.
AVRUPA Birliği havayolu yolculuklarında el bagajı ve koltuk seçimi ücretini kaldırmayı hedefliyor.
AB Parlamentosu dilekçeler komitesi, kıta genelinde havayollarındaki bagaj ve koltuk seçmi için alınan ücretleri engelleyip, genel bilet fiyatlandırma sistemini basitleştirecek önemli bir değişiklik önerisi getiriyor. Komite el bagajı ağırlığı ve boyutlarından başlayarak şirketler arasındaki tutarsızlığın uçak bileti alma sürecinde karmaşıklık doğurduğunu savunuyor. Bu nedenle havayolu şirketlerinde bagajların boyutları ve tartılması konusunda ortak standart oluşturulması isteniliyor. Dahası bunun ücretsiz olmasını öneriyor.
Böyle bir uygulamadan en çok Ryanair ve Macaristan kökenli WizzAir gibi şirketler etkilenecek. Çünkü bu şirketler biletten çok bu tür farklılıklar için yarattıkları ücretlendirme modelinden yararlanıyorlar. Sanırım önce Ryanair’in patronu Michael O’Leary ayaklanacaktır.
Michael O’Leary
DÜNYAYA HAVALİMANI YAZILIMI SATIYOR
TAV Havalimanları’nın Atatürk Havalimanı’ndaki IT departmanından, bugün alanında dünyanın lider teknoloji şirketlerinden biri doğdu. TAV Technologies tarafından geliştirilen ürün ve hizmetler 23 ülkede 48 havalimanında kullanılıyor. TAV Havalimanları CEO’su Serkan Kaptan konuşmalarında dijitalleşmeyi stratejilerinin üç ana ayağından biri olarak vurguluyor. İşlettikleri havalimanlarında kapsamlı bir program yürütüyorlar ama dahası da var. Ürettikleri çözümleri tüm dünyaya pazarlıyorlar.
Bu operasyonun başında TAV Technologies Genel Müdürü Mehmet Kerem Öztürk var. Marmara Üniversitesi’nde bilgi teknolojileri ve Viyana Üniversitesi’nde işletme eğitimi almış, çok uluslu şirketlerde deneyim kazandıktan sonra TAV’a katılmış.
Yapılan araştırmalar yoğun ve sürekli ilaç kullanan her 100 havayolu yolcusundan en az 30’unun uçuş öncesi ilaçlarını bavullarına koyup kargoya verdiğini ortaya koyuyor.
Kalp hastalıkları ya da kanser tedavisinde kullanılan ilaçları bile bavula koyup check-in’de uçak altına yollayan çok sayıda yolcu, uçuş sırasında ciddi çaresizlik yaşıyor. Bununla da kalmıyor. Gittikleri ülkede bavulları uçaktan çıkmayan, kaybolan, günler sonra gelen yolcular var. Bu yüzden komaya girenler, hastaneye kaldırılanlar bile oluyor. Çoğu reçeteli olan bu ve benzeri ilaçların gittiğiniz ülkede kolayca satın alınamayacağı da düşünüldüğünde yolcunun ilaçlarını bavuluna koyup uçak altına göndermesi anlaşılır gibi değil.
‘KONGO’DAYIM BEN NE YAPACAĞIM’
Geçtiğimiz günlerde yakından tanıdığım bir arkadaşım telefonla aradı. Aynen şunları söyledi:
“Dört gündür Kongo’nun başkentindeyim. Bavulum uçaktan çıkmadı. İçinde kalp ilaçlarım var. Buradan almak istedim ama çoğu yok. Meğer Kongo’ya gelirken bavullar çoğu zaman başka uçaklarla kargo olarak yollanıyormuş. Şimdi üçüncü gün hâlâ bavulumu bekliyorum. Gelmese ne yapacağımı bilmiyorum.”
Evet, Afrika’da bazı ülkelere dar gövde uçaklarla THY’nin yaptığı uçuşlarda ağırlığın fazla olması nedeniyle bavullar başka uçaklarla yollanabiliyor. Bunun elbette yolculara açık bir şekilde önceden söylenmesi gerekiyor. Hatta yazılı olarak belirtilmesi şart. THY genellikle 737-900 uçakları ile birçok Afrika ülkesine yaptığı uçuşlarını A330 uçaklarına çevirdi. Böylece bagaj bırakılması sorunu ortadan kaldırılmaya çalışıldı. Şikâyetlerin kısmen önüne geçildi ama sorun tümüyle ortadan kalkmadı. Bu, Afrika’ya uçan başka havayolu şirketlerinde de sıklıkla görülen bir olay. Elbette çok rahatsızlık verici bir durum.
Neyse ki arkadaşımın bavulu gecikmeli de olsa dört gün sonra Kongo’ya ulaştı. O da rahat bir nefes aldı. Elbette bu durumda akla gelen başka sorunlar da oluyor. Bavul çok sıcak bir yerde mi tutuldu? İlaçlarda bozulma oldu mu? Bunların cevabını bilmiyoruz. Böyle durumlarda, yani bavulların bu kadar uzun süre gecikmesinde havayolu şirketleri yolculara gittikleri ülkede ihtiyaçlarını alabilmeleri için belli paralar ödüyor. Ama ilaç her ülkede kolayca ve üstelik reçetesiz alınabilecek bir şey değil. Ayrıca alınacak ‘muadil’ ilaçlar da bazı hastalarda sorunlar yaratabiliyor. İlaçsız kalınan ülkede bir doktora gidip ‘Bana şu ilaçları yaz’ demek de zor. Çoğu doktor bunu kabul etmez. Kendisi hastane incelemelerini yaptırmak isteyebilir.
Dünyanın en önemli ikinci havacılık fuarı Dubai Air Show bu yıl 13 Kasım’da kapılarını açıyor. 7 Kasım akşamına kadar sürecek fuarda havayolu uçaklarının yanında iş jetleri ve askeri uçaklar ile donanımlar yer alacak.
Yüzlerce imalatçı fuarda birbirleriyle yarışacak, satışlar için kıran kırana geçen pazarlıklar olacak. Büyük sorun da Airbus, Boeing Embraer gibi şirketlerin artık tok satıcı olmaları. Zaten imalat hadlerinin büyük kısmı için sipariş almış durumdalar. Yani fuarda imzalanacak satış anlaşmaları zaten önceden yapılmış satışların bir gösteri imzası olacak. Ama iş jetleri ve askeri uçaklar ve ekipmanları için durum daha farklı. Özellikle sinirleri bozuk kızılca kıyamet kopan Ortadoğu’da bazı ülkelerin askeri imalatlara göz diktikleri ve daha da kuvvetli olmak için yeni alımlar peşinde koştukları biliniyor.
HER YIL DÜZENLENİYOR
Eskiden dünya ticaret merkezinde düzenlenen sivil hava gösterisi Arap Air ilk açıldığı 1986 yılından bu yana çok gelişti. O dönemde yani 80’li yılların ilk yarısında bölgedeki havalimanlarının çoğu uçakların yakıt ikmali için kullanılıyordu. Bir tek ana trafik kaynağı kutsal topraklarda Mekke hacılar için önemliydi ve uçaklar orada yoğunlaşmıştı. 80’lerin ortalarında Gulf Air Dubai’ye uçuşlarını azaltmaya başladı. Bu da Dubai’nin kendi havayolu şirketini kurmasına neden oldu ve Emirates doğdu. Dubai Hava Gösterisi 1989 yılında Dubai Uluslararası Havalimanı’nda (DXB) gerçekleştirildi. İlk yıl 200 katılımcı ve 25 uçak vardı. 1991 yılının başlarında ABD ve koalisyon ortakları Irak’ı işgal etmeye hazırlanırken Dubai Air Show’un tarihi de kasım ayına alındı ve elbette o yıl en büyük siparişler askeri ürünler için verildi. Fuar artık dev havacılık şovlarına ev sahipliği yapıyor. Binlerce imalatçı katılıyor, yüzlerce gösteri yapılıyor ve milyar dolarlık satışlara sahne oluyor.
HAVACILIK DÜNYASINDA BÜYÜK BİR YILDIZ KAYDI
-Katar
Pandemi döneminde paniğe kapılan havayolu şirketleri uçak siparişlerini iptal edebilmek için çaba harcıyorlardı. Hatta bu nedenle kaporalarını yakan havayolu şirketleri bile oldu. Şirketlerin tek hedefi ne zaman biteceği o zamanlar belli olmayan pandemi dönemini küçülerek atlatmaktı. Ama pandeminin sonu görülünce de bu kez havayolu şirketleri hızlı büyüme yarışına girdiler. Hemen her havayolu yüzde 10’un üzerinde büyüme kararları açıklamaya başladı. Hatta bazı havayolu şirketleri uçak filolarını ikiye katlamayı hedefledi.
SİPARİŞ YARIŞI
Şirketlerin bu kararlarla uçak siparişlerini ikiye katlamaya başlamaları yedi-sekiz ay öncesine uzanıyor. Hint pazarı akıl almaz büyüme için dört havayolu şirketi ile birlikte neredeyse 1000 uçak siparişine karar verdi. Hızla da ilk siparişlerini yapıp opsiyonlarını bildirdiler.
Örneğin en son İngiliz düşük maliyetli havayolu şirketi EasyJet’in bir kalemde tam 257 uçak siparişi var. Bu uçakların 157 adedi kesin, kalanı ise opsiyon olarak açıklandı. Uçakların 101 adedi A321neo, 56 adedi ise A320neo olarak seçildi. Bu uçakların teslimatlarına 2029 yılından sonra başlanacak. Şu anda şirketin ayrıca 2028 yılı sonuna kadar 158 Airbus uçağı siparişi daha var. Air India bir kalemde 470 uçak siparişi veren şirket. Lider konumunda. United, 270 yeni uçak siparişi verdi. Bunların 70’i A321neo, 50’si 737Max8s ve 150’si ise 737Max10s modelleri.
BÜTÜN basamakları dikkatlice çıkmış. Son olarak Karayolları Genel Müdürlüğü görevine geldiğinde tam da bir görev adamı olarak işinde yükselmiş. Basamakları çıkarken hep tedbirli davranmış. Taşıyamayacağı yükleri yüklenmemiş. Ama taşıyacağı yükleri de hedeflerine tam zamanında ve başarı ile götürmüş.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu’dan söz ediyorum. Sakin, her konuşmasının içinde yenilikler olan bir adam. Gerçi şimdi işi çok daha zor. Karayollarının üzerine, hava yolları, havacılık, deniz yolları, demir yolları derken haberleşme konusu ile uzaya giden bir uydumuza kadar uzanan bir sorumluluk zincirine sahip. Hepsi ayrı uzmanlık istiyor. Ama temelindeki yönetimde hepsinde, bir devlet görevlisinin ciddiyeti ve sorumluluğu elbette kararlarda ilk rolü oynuyor. İşte tam da bu noktada Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu sistemi sahiplenip yönetmeye başlamış. Bir de ileri sürüş teknikleri konusun da ders almış.
Bakanla Atatürk Havalimanı yanındaki Karayolları 1. Bölge Müdürlüğü’nde buluştuk. Çok samimi ve rahat bir sohbet ortamını kendileri yarattılar. Başımızda Bakanın Basın Danışmanı Osman Bekar vardı ve konuşma trafiğini dikkatle izliyordu.
Abdulkadir Uraloğlu
Yeni yapılan havalimanlarından projelere, alt yapılara, havalimanı bağlantısını sağlayan metrolara, Yavuz Sultan Selim Köprüsün’den geçecek demiryoluna, temiz havalimanları projelerine kadar birçok konuyu konuştuk. Bakan hepsini heyecanla anlattı.
SESTEN hızlı yani süpersonik uçaklar için artık havacılık dünyası fazla kafa yormuyor. Zaten çok yıllar önce hava yolu yolculuğu Concorde ile sesten hızlı uçuşu denedi. Ama çok gürültülü bir uçakla son yıllarında sadece Paris-New York ve Londra-New York uçuşları yapılabiliyordu. Soba borusu gibi dar bir gövde sadece 100 yolcu alabiliyordu. Ve bir kaza sonrası bu uçaklar sistemden çekildi. Hem uçuş maliyetleri çok yüksekti hem de çevreye verdiği zarar fazlaydı. Üstelik sadece 100 yolcu taşıması yeterli değildi. Ve elbette operasyon maliyetleri çok yüksekti.
4 SAATTE AVUSTRALYA
Bu yüzden havacılık sanayi hem en güçlü ve çevreye zararı neredeyse hiç olmayan bir yakıt hidrojen ve çok hızlı yani ses hızının çok katı sürat yapabilen geniş gövdeli uçak imalatının peşine düştü. İki lider ortaya çıktı. Yakıt hidrojen ve sürat hipersonik olmalıydı. Çalışmalar yoğunlaştı. Hidrojenli prototip uçaklar denenmeye başlandı. Hipersonik için de uygun modeller oluşturuldu. NASA’nın bayraktarlığını yaptığı çalışmalara özel sektör hızla katılmaya başladı. Hipersonik, Mach 5, ses hızının 5 katı. Yani saatte 6125 kilometre yani ses hızını çok kat aşan yeni bir hidrojenli uçak, 20 saatlik Avrupa – Avusturalya yolculuğunu sadece 4 saate düşürmeyi vaat ediyor. Airbus’tan Boeing’e, Rolls-Royce’dan, Flying V projelerine; havacılık sektöründe hidrojen yakıtına geçmek için önemli çalışmalar ciddi noktalara gelmeye başladı.
SES HIZININ BEŞ KATI
Rusya doğumlu fizikçi ve seri girişimci Mikhail Kokorich tarafından kurulan Destinus, Mach 5 ve üzerinde seyahat edebilen, hidrojenle çalışan bir uçak prototipi geliştiriyor. Mach 5, 6125 km/s’nin üzerinde, ses hızının beş katı. Bu hız, Frankfurt’tan Sidney’e 4 saatten biraz daha uzun bir sürede ulaşmanızı ve Londra’dan New York’a 90 dakikada ulaşmanızı sağlayabiliyor. Uçak, bu hızlara ulaşmak için sürtünmenin önemli ölçüde daha düşük olduğu dünya atmosferinin üst sınırlarında, 50 km’nin üzerindeki irtifalarda seyahat edecek. Hipersonik uçak, kalkış ve iniş için hidrojen yakıtlı turbojet motorları kullanırken, hipersonik hızlara ulaşmak için ayrı bir ramjet roket motorunu devreye alacak. Girişim, temel olarak yarı roket, yarı uçak olan bu jetin net sıfır karbon olacağını, sadece ısı ve su buharı yayacağını iddia ediyor.
RUSYA’NIN ELON MUSK’I
